VERENIGING DE BOUWKUNDIGE VAKKEN EINDHOVEN


Van de brieven van de moeder van Vincent van Gogh aan broer Theo in Parijs en verzameld door de weduwe Jo van Gogh Bongers, weten we dat ze schreef dat Vincent conversatie had gevonden bij lieden in Eindhoven in de periode 1883-1885. 

Dat waren niet alleen zomaar gewone mensen die in boeken en publicaties genoemd worden zoals Jantje Baijens de verfleverancier of leerling amateurs en vrienden die les kregen van Vincent zoals: Anton Kerssemakers (foto2-foto6-foto7) -leerlooier en tabakshandelaar, Antoon Hermans (foto10) - goudsmid, Dimmen Gestel - lithograaf, Willem v.d. Wakker - telegrafist. Ook directeur Driekse van Gardinge - directeur van de Teekenschool en Joseph van der Harten van de bierbrouwerij. Hein van der Zande de organist en muziekleraar. Dr. K. v.d. Loo, maar en zeker ook een aantal familieleden van deze inwoners, hun personeel en de mensen waar Vincent op locatie verbleef en schilderde. Het waren ook vooral de notabelen en industriëlen, werkgevers, onderwijzers, winkeliers/handelaren en mensen uit het culturele leven. 

Al in 1874 organiseerden een aantal van hen zich  in het zich ontwikkelende industriestadje.  De "Vereniging de Bouwkundige Vakken" (foto1) was al opgericht, 10 jaar voordat Vincent van Gogh hen leerde kennen in deze biotoop. De vereniging trok de zorg naar zich toe voor de opleiding van toekomstige vaklieden wat een steeds grotere noodzaak was geworden. Het was niet alleen de materiële waarde maar ook de ideële motieven en dat vroeg om specifieke pedagogische en didactische kennis. De vereniging was ontstaan uit een al langer bestaande vriendenclub van ondernemers. De aanleiding was dat er speciale aandacht gegeven werd aan het zilveren regeringsjubileum van Koning Willem III in 1874 omdat landelijk een oproep was gedaan om dat groots te vieren. De animo was oorspronkelijk niet geweldig onder de bevolking doch door Harmonie Apollo’s Lust, de werkgevers en de vertegenwoordigers van de grafische industrie en kunsten is toch gezorgd voor een feestelijke optocht en een triomfwagen. Een verenigingslid en kunstenaar/schilder P.H. Bockholts (zie ook vaandel-foto3) vervaardigde de schetsontwerpen. 

Ledenlijst 21-8-1874

Bestuur:  

Jacq. Heezemans (president), J.H. van Alphen, W.H.Booms (secretaris), * J.J. Baijens (penningmeester)J.M. Kluijtmans (bibliothecaris), L.Bockholts (vice-president), J.H. Ader, Fr. van der Somme, Fr. R. van Rooij.    

Overige leden: 

Toon Hoppenbrouwers, H.H. Leyten. Pzn, P.J. van Dijck, G.v.d. Waerden, P.H. Bockholts, H. Marto, E. Wiekering, M.F. van Piere, H. Weijtens, W. van Vlokhoven, J. van Nuenen, Hub. Hezemans, H. van Lieshout, T.A. van Dijck, P. Kluitmans, A.J. van Piere, *H.G. van Gardinge, H. van Kemenade, Onleesbaar, C.de Haan (oprichter), P. Harkx, Casper de Haan, M. Hezemans, C. van Bakel, J. de Coninck, H. Louwers, P. Bockholts, Jan v. Dijck Verhagen, Alb. Bockholts, Frans van Dijck, F.J. van Piere, M.J. de Haan, C.J. van Dijck, P. v.d. Mark.  

De met * gemerkte personen als leden van de "Vereniging de Bouwkundige Vakken" verkeerden met Vincent van Gogh.     

*Jan Joseph Baijens 1838-1914 

De vereniging van ongeveer 44 prominente leden bracht geld bij elkaar en formeerde een bestuur met een belangrijke verantwoordelijkheid van onze bekende Jan Joseph Baijens (foto 9) als penningmeester. Naast zijn schildersbedrijf en leverancier voor kunstmaterialen had hij ook een agentschap en vertegenwoordigde Duitse en Engelse bedrijven met voor die dagen hoogwaardige producten zoals telegraaf en telefoondraden en draad voor elektrisch licht. Maar ook brandweerslangen en nu minder populaire asbest producten voor verpakking en bekleding. Vele van de namen zijn nog steeds Eindhovense namen en bedrijven. O.a.  Casper de Haan was een van de oprichters en generaties van zijn familie zouden lid van de vereniging blijven (zie ledenlijst en notulenboek 1874). 

*H.van Gardinge  (Driekske) 22-7-1840 - 23-11-1930 

Was een van de leden en was de directeur (foto 5) van de Teekenschool aan de Markt in het Waaggebouw en opgetekend door van Gogh ongeveer vanaf de plaats van de sociëteit van J. van der Harten wiens uitspanning ook de vergaderlocatie was van de VBK. Driekse  had het atelier van goudsmid  Anton Hermans overgenomen en had daarbij ook nog een winkel in religieuze artikelen in de Volderstraat (Demer). Een ander lid van het eerste uur was Toon Hoppenbrouwers en ook zijn familie zou een belangrijke rol spelen in  kunstzinnige activiteiten en o.a. zou zijn zoon aan de wieg bij de oprichting van de "Krabbedans" staan volgens Jacques, de zoon van Karel Vermeeren.   

Na afloop van de geslaagde festiviteiten heeft de vereniging haar statuten opgesteld. De doelstelling was: "De bevordering der verschillende Ambachten, Nijverheid en Kunst in Eindhoven en omgeving”. De groep van ca. 40 "werkbazen" en kunstenaars blijft in de periode 1874-1894 vrijwel constant. Ook had de vereniging een eigen vaandel (foto 3) en het ontwerp is gemaakt door P. Bockholts (foto 3), een hedendaagse nazaat Albert stuurde een kopie daarvan. 

Piet Bockholts was ook een verdienstelijk schilder en recentelijk is werk van hem opgedoken (foto 3). Hij ontwierp ook de praalwagens. Vincent van Gogh zou in 1885 naar Antwerpen vertrekken.        

In 1891 besluit men wederom een tentoonstelling (foto 4) te organiseren en de VBV vergadering wordt gehouden bij Joseph van der Harten (1852-1925) in de sociëteitszaal Concordia  aan de Markt (later zaal van Pelten en daarna Poort van Kleef). Joseph was ook directeur van de Bierbrouwerij de Haes in de Vrijstraat. Deze Joseph was ook preparateur van dieren en bezocht van Gogh in Nuenen, mede voor de collectie vogelnestjes en werd genoemd in de correspondentie, samen met telegrafist Willem van de Wakker, welke ook een van Vincents leerlingen was en Eindhoven zou verlaten in 1891 en naar Rotterdam verhuizen.  

 



 

1892

Een tentoonstelling zou gepland worden in 1892 wat uiteindelijk 1893 is geworden en er is een bezoek gebracht aan Hasselt als goed voorbeeld. In 1892 is een regelingscommisie ingesteld met wederom Jan Baijens als Penningmeester. Besloten is ook om de tentoonstelling te laten plaatsvinden in het gebouw en tuin van Apollo’s lust aan de Vestdijk. Ook wordt een Eere-commisie geïnstalleerd welke bestaat uit 20 personen. 

Hierbij het lijstje en men ziet dat het niet de minsten zijn: 

J. Smits Burgemeester van Eindhoven, lid van de 2e kamer, A. v. Moorsel, pres. van de kamer van Koophandel, J. van Lieshout, wethouder van Eindhoven, J. Boex, lid der Provinciale Staten, H. Smits, lid van de gemeenteraad, A.J. Burgers, fabrikant, J.J. Fens, notaris, Jos de Heer, fabrikant. 

*P.A. Hermans 1822 - 1897 (foto 10)

Veelvuldig voorkomend in de correspondentie van van Gogh. Goudsmid/kunstschilder (die we kennen als schildersleerling van Vincent maar ook als opdrachtgever van de voorschildering van de panelen in zijn huis aan de Keizersgracht). Belangrijk in het Eindhovense culturele leven, vriend van architect Pierre Cuypers van de Sint Catharinakerk en van het huis van Hermans aan de Keizersgracht. Groot kunst- en antiek verzamelaar en verkocht meerdere malen zijn collectie aan Nederlandse Musea. 

Ook fotograaf van stadsgezichten en bezienswaardigheden in de omgeving. Verkocht werken t.b.v. armlastigen en deed zijn atelier over aan vriend Driekse van Gardinge (directeur Teekenschool). Betaalde reisjes en materialen. Vincent vond hem een vrek maar vond wel dat hij er een goede vriend aan had. Vincent zal vaker aan huis zijn geweest .       

*A.Kerssemakers  1846 - 1924 (foto 2)

Leerlooiersbedrijf/tabakshandelaar en zoon van textielfabrikant in Gestel. Kunstschilder. Die we kennen als wel zeer persoonlijke vriend van Vincent en niet alleen met hem in de omgeving schilderde, maar ook vergezelde op de reisjes naar Antwerpen en Amsterdam. Toon was ook bestuurslid van de Koninklijke Harmonie Apollo’s Lust waar Vincent hem vaker bezocht op zondagen. Schreef zijn herinneringen naar kranten en van Gogh onderzoekers. Bezocht en beschreef atelier van Gogh bij koster Schaffrat in Nuenen. 

Ph. Keizer Koopman, A.J.  Mignot, fabrikant, L. Redelee, fabrikant, A. Rijser, postdirecteur, Alph. Schellens, fabrikant, L.W. van Buel, burgemeester van Stratum, E.H. van Gennip, burgemeester van Gestel, A. v.d. Ven, burgemeester van Tongelre, H. Vlijmincx, burgemeester van Woensel, J. Vogels, burgemeester van Strijp.

*Dimmen Gestel zou pas lid worden in 1892 als representant van Drukkerij Gestel & Zn. en lithograaf/kunstenaar. Vriend en metgezel van Vincent op hun schilderstochten in de omgeving. Personeel op de drukkerij welk behulpzaam was bij vervaardiging van Litho’s en levering van papier en inkten. De familie Gestel en vooral de broer Dirk Gestel. Schreef zijn herinneringen in het Eindhovens Dagblad in 15 afleveringen. Brieven aan onderzoekers o.a. Plasschaert en Menno Stokvis. 

De opening van de tentoonstelling was definitief vastgesteld op 30 April 1893 en er  worden vele prijzen en medailles beschikbaar gesteld ook o.a. door Jan Baijens. Rond 1900  was er een focus en splitsing voor de ambachtelijke vakken en of ze zouden doorgaan als Gemeentelijke Ambachtsschool en minimaal kunstnijverheidsonderwijs. Ondertussen moesten de Eindhovense kunstenaars zichzelf bedruipen met minimale middelen, totdat in de jaren 50 weer op een heuse kunstacademie werd onderwezen en de Academie voor Industriële vormgeving tot stand kwam.       

Note 1

Eigenlijk is per vandaag de scheiding gebleven met de overigens succesvolle constructie van Brainport, waarbij overheid, onderwijs en ondernemers met elkaar samenwerken. Echter is in de constructie van Triple Helix, de verbinding met de autonome cultuur niet volwaardig geïntegreerd. 

Note 2

Door  gemotiveerde mensen van Couleur Locale en daarna Citydynamiek gaf  burgerinitiatief de ruimte om cultuur in brede zin te betrekken bij de stad (zoals in 1874) met hoogtepunten zoals GLOW.

Dan de tentoonstelling van 1914 om het 40 jarig bestaan van de vereniging te vieren. Dit initiatief is besproken door burgemeesters en wethouders van de gemeente Eindhoven met het bestuur en er komt een beslissing dat het leegstaande MULO gebouw aan de Willemstraat daarvoor kosteloos beschikbaar wordt gesteld. Matheus (Thijs) de Haan presenteert een ruime begroting. 

*Dimmen Gestel 

zorgt voor ontwerp en druk, van pers en reclame materiaal. Op de tentoonstelling van 1914 hebben de leerlingen van de ambachtsschool en de Gemeentelijke Teekenschool het grootste lokaal van het tentoonstellingsgebouw voor hun meesterstukken. De leerlingen van de Teekenschool zijn aanwezig met hun werk in het kunsten paviljoen. De burgemeester van Gestel, Th. Kolfschoten, had maandenlang op kosten van de VBV door Nederland gereisd om gerenommeerde kunstenaars en ambachtshandelaren op de tentoonstelling te doen schitteren. Op het tentoonstellingsterrein verkopen dames champagne in koelers als een hoed op het hoofd dragend (zou misschien nu ook niet misstaan). Zoals gebruikelijk zou de Koninklijke Harmonie Apollo’s Lust zorgen voor een aubade. 

PS

In 1914 zou Jan Baijens overlijden voor de opening en  hij staat dan niet meer tussen de leden, poserend in jacquet en hoge zijde op de groepsfoto. In 1915 vraagt de vereniging een koninklijke goedkeuring welke in 1917 gehonoreerd word. Mede door de recessie van de 1e Wereldoorlog zakt de animo weg en zou de vereniging verzandden.          

Maart 1975 word een bestuur gekozen voor de heroprichting van de Vereniging de Bouwkundige Vakken welke per vandaag (26 januari 2013) nog bestaat. 

De leden toen waren o.a: 

J.A.M. de Haan, W.M.C.P. van der Schoot, Fr. P.C. Tielemans, J.M.C. Raaijmakers, P.H.G. v. Beek, A.L. v. Straten, J.C. Nolte, L.J.J. de Bever, A.A.M. v.d. Horst, C.A.J.M. de Haan, J.J.M. v.d. Meulen, Th. Bossers, E.L.J. Lambers  

De met * gemerkte personen waren de contacten van van Gogh met de leden van "de Vereniging van Bouwkundige Vakken". 


Geraadpleegde bronnen/literatuur en publicaties:

  • De Vereniging van Bouwkundige Vakken 1874-1982 (Ed Marcelissen); 
  • Inventaris Regionaal Historisch Centrum Eindhoven - collectie nummer A-0034; 
  • Eindhoven Tussen Gloeikouske en Gloeilamp - Karel Vermeeren; 
  • Eindhoven toen Eindhoven nog Eindhoven was - Karel Vermeeren; 
  • Ik voel me thuis daar - Jack van Hoek; 
  • Informatie van A. Bockholts en E van Heijnsbergen; 
  • J.W. de Theije, Frans Tielemans, Wisse Dekker, Marcel van Bussel. 

 

 
- (1) Vereniging van Bouwkundige Vakken -

- (2) Anton Kerssemakers -

- (3) vaandel door P.H. Bockholts -


- (4) tentoonstelling Vereniging de Bouwkundige Vakken -

- (5) o.a. van Gardinge -

- (6) Huis van Kerssemakers -

- (7) Luchtfoto huis Kerssemakers -

- (8) schilderij P. Bochholts -

- (9) Penningmeester J.J.B. -

- (10) Toon Hermans -